doktersjas hersenen in handen
Interview

Dick Swaab over het effect van de coronacrisis op onze hersenen

Auteur:
tessa vogelaar
Tessa Vogelaar

Hersenonderzoeker Dick Swaab (75) is met emiraat, maar nog steeds actief als teamleider van een onderzoeksgroep van het Nederlands Herseninstituut en als hoogleraar in China. Als geen ander weet de auteur van de bestsellers ‘Wij zijn ons Brein’ (2013) en ‘Ons creatieve Brein’ (2016) wat het effect van de coronacrisis is op onze hersenen. Al is de uitwerking voor iedereen anders: “Thuiswerken gaat de een prima af en kan bij de ander leiden tot een depressie.”

Welke invloed heeft de coronacrisis op het brein?

“Ieder brein is anders. Dus de coronacrisis heeft op ieder brein een ander effect. Het psychologische effect op een kind uit een achterstandsgezin is weer anders dan op een volwassene die gemakkelijk veel thuis kan werken. Stimulatie is cruciaal voor de ontwikkeling van een kind. Als een kind met een leerachterstand niet naar school kan en thuis geen internet heeft, heeft dit een negatief effect op de ontwikkeling.”

Hersenonderzoeker Dick Swaab

“Voor thuiswerkende volwassenen geldt dat sommige mensen prima uit de voeten kunnen met thuiswerken. Voor anderen, bijvoorbeeld de groep die thuis kleine kinderen heeft, vormt dit juist een heel stressvolle situatie, die in sommige gevallen kan leiden tot angst- en stressklachten of uiteindelijk zelfs een depressie.”

Vaktechnisch ben ik nieuwsgierig naar het brein van mensen die besmet zijn met COVID-19.

Is het ene brein kwetsbaarder voor stress dan het andere?

“Dit heeft vooral te maken met het stress-systeem waarmee je bent uitgerust. Dat systeem heb je nodig om te reageren op de buitenwereld. Sommige mensen hebben een stress-systeem dat heel scherp is afgesteld, waardoor ze heftig reageren op wat er om hen heen gebeurt. Dat kan een genetische oorzaak hebben. Of veroorzaakt worden in de vroege ontwikkeling; bijvoorbeeld als een kind te licht geboren wordt omdat de placenta niet goed werkt, of de ouders geen veilige omgeving kunnen bieden. Er wordt bij stress vaak gewezen op factoren van buitenaf, zoals nu in de crisis, maar bepalend is dus eigenlijk de kwetsbaarheid van iemands stress-systeem.”

Is er een effect van de coronacrisis op het puberbrein of het brein van ouderen?

“Ouderen kunnen afhankelijk zijn van bezoek van familie. Als dit ineens wegvalt, kan dit voor hen extra stress opleveren of zorgen voor depressieve klachten. Pubers zijn bezig zich los te maken van hun ouders en luisteren niet naar hun adviezen. Ook adviezen van de regering worden daarom in de wind geslagen. De reden dat pubers zich afzetten van hun ouders is onder andere dat ze in deze leeftijd vruchtbaar worden en zich evolutionair gezien niet moeten voortplanten in de eigen omgeving. Dan krijg je een stapeling van mutaties en meer kans op afwijkingen bij het kind. Daarom willen pubers de deur uit, op avontuur. De coronacrisis beperkt hen hier echter in. Dat kan leiden tot heftige reacties of illegale feesten. Of dit op de lange termijn een effect gaat hebben op deze generatie pubers? Dat durf ik niet te voorspellen.”

Welk effect heeft het coronavirus op het brein van besmette patiënten?

“Het wegvallen van reuk is een van de eerste kenmerken van het coronavirus. Dit komt doordat het virus zich vermenigvuldigt in het olfactorisch systeem dat in verbinding staat met de hersenen. Op die manier probeert het virus binnen te dringen in het brein. Wanneer het virus een longontsteking veroorzaakt, zijn er ook verbindingen van het autonome zenuwstelsel naar de hersenen. Daarnaast kan het virus via het bloed bij de hersenen komen. De hersenen reageren heftig op het virus via het immuunsysteem, hetgeen kan leiden tot plotselinge ademhalingsproblemen. Er lijken ook aanwijzingen te zijn dat het virus blijvende schade in de hersenen kan veroorzaken, maar welke delen vooral aangetast worden moet nog verder worden onderzocht. In de Nederlandse Hersenbank (door Swaab opgezet in 1985) zullen we ook hersenen krijgen van mensen die COVID-19 hebben gehad. Vaktechnisch gezien ben ik daar wel nieuwsgierig naar, maar besmette hersenen geven ook een risico voor de onderzoekers.”

“Mensen lijken snel te wennen aan ‘het nieuwe normaal’ waarin afstand wordt gehouden. Als ik naar een oude tv-serie kijk, schrik ik soms van mensen die elkaar de hand schudden of omhelzen. Hoe werkt deze aanpassing in onze hersenen? Heel herkenbaar. ‘Ga eens uit elkaar daar’, denk je dan. Door natuurlijke selectie zijn we geëvolueerd tot de mens die we nu zijn. Vroeger waren er snelle fluctuaties op het gebied van voedselvoorziening of klimaat. De mensen die zich het beste konden aanpassen aan de nieuwe situaties overleefden en bleven zich voortplanten. De plasticiteit van onze hersenen is een onderdeel van het evolutionaire succes van de mens. Op die manier hebben we een brein gekregen dat zich snel en goed kan aanpassen aan veranderende omstandigheden.”

Mensen lijken snel te wennen aan ‘het nieuwe normaal’ waarin afstand wordt gehouden.

Werken in de zorg is momenteel voor velen zwaar. Welk effect heeft langdurig onder hoge druk werken op het brein?

“Welk effect het op het brein heeft, verschilt wederom per persoon. Persoonlijk heb ik altijd vreselijk veel gewerkt, dag en nacht en dat doe ik nu nog steeds. Blijkbaar kan ik er gewoon goed tegen. Ieder brein is anders en je kunt alleen maar plezierig leven als je een baan vindt die bij jouw brein past. Voor de een is het werken op een drukke IC dus eerder weggelegd dan voor een ander.”

Wil je meer weten over werken in de zorg tijdens de coronacrisis? Lees de ervaringen van acht zorgverleners in het jaar 2020.

Welke tips heeft u voor zorgpersoneel om hun brein gezond te houden tijdens deze crisis?

“Je moet ervoor zorgen dat je zo nu en dan ontspant, al is dat natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Sommigen ontspannen door een boek te lezen, anderen door te sporten of door muziek te luisteren. Er is niet één manier die voor iedereen werkt, dat moet ieder voor zich uitvogelen. Voor zorgmedewerkers die nachtdiensten draaien geldt dat zij het beste ‘vooruit kunnen roteren’, zoals dat heet. Daarmee bedoel ik dat je eerst een dagdienst hebt, dan een late dienst en vervolgens een nachtdienst. En niet andersom. Op deze manier sluit je beter aan op het dag- en nachtsysteem van je hersenen. Of je kunt een paar uur voor je gaat slapen melatonine slikken om in slaap te komen. In tegenstelling tot andere slaapmiddelen heeft dit natuurlijke middel geen bijwerkingen.”

Kunnen mensen die in de zorg werken ook tips halen uit uw boeken?

“Als je interesse hebt in de variatie tussen mensen en de kwetsbaarheid en resistentie van het brein, kun je veel uit mijn boeken halen. Met deze kennis kun je als zorgverlener mogelijk beter relativeren. Als je te maken hebt met agressie van patiënten of familieleden, helpt het je misschien om te bedenken dat sommige mensen hun gedrag minder goed kunnen remmen dan anderen. Daarmee praat ik agressief gedrag natuurlijk geenszins goed, maar mogelijk draagt het bij aan meer inzicht en begrip. Je kunt denk ik makkelijker je schouders ophalen als je weet hoe variabel mensen zijn.”

Hoe raakt de coronacrisis u persoonlijk?

“Ik heb een onderzoeksgroep in Amsterdam en in China. Ik was gewend op en neer te reizen tussen deze plekken, maar dat kan niet meer. Een deel van de Chinese promovendi is in Amsterdam gebleven. Een ander deel spreek ik via Zoom, maar dat beeldbellen maakt me soms ontzettend moe. Het is heel anders dan samen achter de microscoop zitten. Het Herseninstituut was een tijdje helemaal gesloten en dat heeft voor grote achterstanden gezorgd bij onze promovendi. Het lab kun je nu eenmaal niet mee naar huis nemen. Momenteel is het Herseninstituut weer open en werken we met ochtend- en avonddiensten om te zorgen dat er niet te veel mensen tegelijk aanwezig zijn. Verder woont mijn zoon met zijn gezin in Singapore en daar kunnen we nu helaas niet op bezoek. Ook ons wekelijkse bioscoopbezoek op zondagochtend moeten we nu missen. Daar staat tegenover dat er minder files zijn en er minder vliegverkeer over ons huis komt. Ik werk tegenwoordig ’s ochtends thuis ongestoord aan mijn manuscripten en in de middag heb ik op het lab alle tijd voor vragen van de promovendi. Dat zorgt voor een efficiëntere manier van werken, die ik pas in een vrij laat stadium heb ontdekt. Als je er oog voor hebt, zitten er aan de coronacrisis dus ook best wat voordelen.”

*Het originele artikel is januari 2021 gepubliceerd in het blad InTiMI en een later moment hetzelfde jaar herzien en opnieuw gepubliceerd op tmi.nl.

Wil jij jouw steentje bijdragen om COVID-19 te bestrijden?

Bekijk de vacatures

Heb je een vraag aan een van onze medewerkers?

Bel ons dan op 020 – 510 6754

Of stuur ons een bericht via: